Očekuje se da će broj stanovnika na Zemlji do 2050. godine dostići cifru od 9 milijardi. Da bi se obezbedilo dovoljno kvalitetne i bezbedne hrane za sve, a da se pritom sačuvaju prirodni resursi, neophodan je prelazak na održivije sisteme proizvodnje hrane. Ovo podrazumeva promenu načina proizvodnje, smanjenje gubitaka i otpada u lancu proizvodnje, ali i povećanje svesti o tome šta sve dovodi do bacanja hrane i kakav sve otpad pritom proizvodimo.
Oko trećina svetske godišnje proizvodnje hrane propadne. Gubici se javljaju u svim fazama proizvodnog lanca i kod svih vrsta prehrambenih proizvoda, a glavni uzrok je njihova kvarljivost. To dovodi do rasta zabrinutosti za bezbednost prehrambenog lanca, jer je mikrobiološka kontaminacija i dalje glavni uzrok bolesti prouzrokovanih hranom. Dodatni podstrek gubicima u lancu su globalizacija tržišta sa svojim rastućim zahtevom za dužim rokom trajanja proizvoda, kao i sve veća potražnja za minimalno obrađenim namirnicama. Razvoj inovativnih materijala za pakovanje, koji će garantovati sigurnost i duže održavati kvalitet hrane, tako postaje neophodnost, a kao odgovor na ovaj izazov, nauka i tehnologija pakovanja hrane užurbano napreduju.
Moguće tehnološke inovacije u pravcu smanjenja prehrambenog otpada
- Poboljšanje svojstava ambalaže: mehaničkih, termičkih, barijernih
- Biorazgradljivost: poboljšana biorazgradnja
- Aktivno pakovanje: redukovanje oksidacije, antimikrobna svojstva
- Inteligentno pakovanje: interakcija sa okruženjem, automatsko čišćenje, samoozdravljenje, indikacija kvarljivosti
- Kontrolisano oslobađanje aktivnih suspstanci: suplementi, bioaktivna jedinjenja (poput eteričnih ulja)
- Praćenje stanja proizvoda: trajni indikator temperature (TTI), indikator svežine, indikator curenja, detektor gasa
- Nano-senzori: indikacija kvaliteta hrane, praćenje rasta mikroorganizama
- Nano-pokrovni slojevi
- Informacije o proizvodu: nano-bar-kod, autentičnost proizvoda
Od pasivnog do aktivnog
Uloga ambalaže je evoluirala od pasivne – prostog kontejnera koji sadržaj štiti od vlage, vazduha, mikroorganizama i mehaničkih oštećenja, do aktivne – pakovanja koje produžava rok trajanja tako što stupa u interakciju sa proizvodom, oslobađa antioksidante, antimikrobne agense, ili uklanja kiseonik i tako sprečava kvarenje hrane.
Danas se nano-tehnologija sve više istražuje kao sredstvo za razvijanje aktivnog pakovanja za prehrambene proizvode. Tako se NanoPack, projekat finansiran od strane EU, bavi razvojem aktivne folije sa antimikrobnim svojstvima.
Ovi novi filmovi za pakovanje polako oslobađaju male količine prirodnih antimikrobnih esencijalnih ulja u vidu pare u takozvane međuprostore ambalaže, čime saniraju i prehrambeni proizvod i međuprostor, produžavajući rok trajanja proizvoda. Preliminarni rezultati pokazuju da NanoPack filmovi produžavaju rok trajanja hleba za čak tri nedelje, bez dodavanja konzervanasa i aditiva. Već ovi prvi rezultati snažno potcrtavaju potencijal aktivnog pakovanja u smanjenju gubitaka u lancu proizvodnje i upotrebe hrane.
Visokootporan, a biorazgradljiv – teško ostvariv balans
Veoma otporni materijali su poželjni pri pakovanju hrane, jer pružaju čvrstu mehaničku barijeru protiv vlage, kiseonika i patogena, produžavajući rok trajanja uz upotrebu manje konzervanasa. Međutim, ovi materijali se uglavnom proizvode od neobnovljivih fosilnih izvora i nisu biorazgradivi. Održivi postupci za odlaganje ili recikliranje su otežani, često onemogućeni, jer ovi materijali sadrže nekoliko različitih funkcionalnih slojeva. Otporna plastična ambalaža predstavlja rastući problem za životnu sredinu, pa ne iznenađuje potraga za održivijim opcijama sa manjim uticajem na životnu sredinu.
Međutim, o zameni za postojeće materijale kao što su plastika ili metalizirane folije, lakše je pričati nego sprovesti u delo. Takozvani „bio-based” materijali se zbog svoje obnovljivosti i biorazgradivosti sve više istražuju kao ekološki prihvatljiva zamena za tradicionalnu plastičnu ambalažu. Međutim, njihova industrijska upotreba je dalje ograničena, zbog njihovih slabijih barijernih svojstava – ovi materijali imaju veću propustljivost vode i vazduha od konvencionalne plastike. Da bi zamenili tradicionalnu plastiku i pomogli rešavanju problema plastičnog otpada, ova svojstva moraju da budu poboljšana.
Kao odgovor na ovaj problem, EU je finansirala projekat RefuCoat, koji trenutno razvija dva nova tipa pakovanja na bazi biomaterijala. Prvi je aktivna i obnovljiva zamena za metalizirane filmove koji se obično koriste za proizvode poput žitarica, čipsa i slanih grickalica. Drugi je potpuno biorazgradivo pakovanje za proizvode od pilećeg mesa. Cilj RefuCoat projekta je produženje roka trajanja svežih proizvoda i istovremeno smanjenje zapremine ambalažnog otpada koji zavšava na deponijama.
Otpadom protiv otpada
Još jedna inovativna ideja za poboljšanje održivosti ambalaže jeste proizvodnja bazirana na nusproizvodima prehrambene industrije koji bi svejedno završili na otpadu. Evropska unija finansira projekat YPACK, koji od novembra 2017. godine radi na razvoju pakovanja na bazi neprečišćene surutke i bademove ljuske. U razvoju su dva proizvoda: potpuno obnovljiva folija koja će funkcionisati kao pasivna barijera, kao i potpuno biorazgradiva ambalaža sa antimikrobnim dejstvom, koja podužava rok trajanja prehrambenih proizvoda.
Održivo pakovanje za održiv prehrambeni sistem
Dok se trećina ukupno proizvedene hrane gubi, pola od toga na nivou krajnjih potrošača, vremena i izgovora za odlaganje rešavanja ovog problema nema. Aktivni sistemi za pakovanje hrane omogućavaju duže vreme za transport, smanjujući gubitke usled kvarljivosti. Druge inovativne ideje uključuju smanjenje količine neobnovljivog ambalažnog otpada i pretvaranje otpada iz
drugih izvora u vredne resurse. Ove i slične tehnološke inovacije biće ključno sredstvo u globalnoj borbi protiv gubitaka u prehrambenom sitemu, na putu ka boljoj, održivoj budućnosti. Ostalo je na nama.
magazin Pekar&Poslastičar broj 18, oktobar/novembar 2018.